Najnovije

MILAN VIDOJEVIĆ ZA PRAVDU: Preseljenje industrije iz Srbije i Vojvodine (FELJTON)

Iz prethodnih nastavaka feljtona mogli ste da sagledate posledice Drugog svetskog rata na Srbiju. Maksimalna razaranja industrijskih i civilnih objekata, pljačka rudnih bogatstava, šuma, pljačka stoke i poljoprivredne proizvodnje, koje su trajale sve vreme okupacije, ostavilla je Srbiju razorenu, na ivici gladi, bez radne snage i resursa za obnovu. Posle rata stizala je pomoć iz inostranstva, i sa Istoka i sa Zapada ali to nije ni izdaleka bilo dovoljno. Opredeljenje nove vlasti za boljševički koncept poljoprivrede, prisilnu kolektivizaciju, naneo je nepopravljivu štetu koja decenijama kasnije nije mogla da podigne proizvodnju hrane. Centralistički organizovana državna privreda imala je za pretpostavku da se obezbedi ravnomerni razvoj svih republika i regiona što je bilo nemoguće u kratkom roku. Lutanja u konceptu, politički voluntarizam, lokalne ambicije republika i politiki egoizam, ključali su od samog početka i biće osnov ozbiljnih političkih razmimoilaženja već sedamdesetih godina.

Vidojević (Foto: Jutjub)

Piše: Milan Vidojević

Preseljenje industrijskih kapaciteta najveće je bilo u periodu 1948-1953. godine, ali je počela pre tog perioda a nastavilo se i posle 1953. godine. Već u prvim posleratnim godinama, sa podržavljenjem privrede izvršena su masovna spajanja kapaciteta. Tada je zbog koncentracije kapaciteta dolazilo je do preseljenja pojedinih pogona, mašina i programa. Nije to samo bilo unutar republike, već znatno više van Srbije, a u više slučajeva i van zemlje, u države koje su tih godina smatrane prijateljskim. Posle Rezolucije IB ovakvih iseljavanja i poklanjanja fabrika drugim zemljama nije bilo ali će se nastaviti unutar Jugoslavije, pogotovo zbog političke paranoje vrha države da će uslediti invazija SSSR-a i zemalja Varšavskog pakta na Jugoslaviju. Ona je trajala dugo, čak je i kasnija gradnja kanala Dunav-Tisa-Dunav imala prevashodno odbrambenu ulogu i bila deo tog straha. Ako nas tenkovske jedinice napadnu sa severa i severoistoka otvaranje ustava kanala će izazvati plavljenje Vojvodine  i onemogućiti tenkove u njihovom naletu! Kakva ludačka ideja!. Zato ovaj kanal ni danas nema crpne stanice za navodnjavanje, može eventualno da služi kao odbrana od poplava ili za turizam.

U ovim godinama je nastupilo i zatezanje odnosa sa Zapadom, iako je iz SAD stizala vojna i ekonomska pomoć, bez obzira što su samo dve zemlje odbile da se uključe u Maršalov plan, SSSR i Jugoslavija. Pitanje preseljenja industrije strateškog značaja sa zapada na istok zemlje nije se postavljalo ni kada su na zapadnim granicama 1946. godine oborena dva američka aviona. Takvi razlozi i konkretna politika preseljenja pojavila se tek nakon sukoba sa SSSR-om i istočnim blokom. To preseljenje celovitih proizvodnih kapaciteta, pogona i proizvodnih linija, mašina, alata, ali i projekata, proizvodnih programa, tehničke dokumentacije, prototipova, probnih serija, vrhunskih stručnjaka i stručnih radnika, dovelo je do ozbiljnog daljeg osiromašenja Srbije i Vojvodine, koje je trajalo desetak godina, a kad se malo dublje istraži i svih petnaest godina.

Kad se s ove distance pogleda ovaj period onda će se mnogi iznenaditi kad pročitaju da je najveću štetu pretrpela Vojvodina, pa Beograd kao industrijski centar i industrijski gradovi u Srbiji, Kragujevac, Kraljevo, Leskovac i drugi u manjoj meri. Vojvodina je bila žrtva neobjašnjive politike. Kad su razvijeni u Jugoslaviji trebali da pomognu nerazvijene, Vojvodina je bila "bogata" i trebala je da bude izdašna u pomoći drugima. Kad je počela industrijalizacija i izgradnja kapitalnih objekata Vojvodina je uglavnom zaobilažena jer ona je "poljoprivredi region." Kad je počeo sukob sa SSSR-om u Vojvodinu se nije ulagalo jer je postojala opasnost od "neprijatelja." Zaboravilo se da je Vojvodina imala razvijenu zanatsku proizvodnju visokog nivoa pre rata, i da se ta proizvodnja na tržištu veoma cenila, a najviše proizvodnja luksuznog nameštaja, proizvoda i obrada metala iz mnogobrojnih livnica, mlinova, mini elektrana na tečno gorivo, i drugog. Velikog dela tih kapaciteta Vojvodina je lišena vrlo rano kroz konfiskaciju i nacionalizaciju, a detaljnije o tome pisaću vam u sledećem nastavku. Ovo opterećenje Vojvodine primećeno je u političkom vrhu zemlje, o čemu je govorio Boris Kidrič 1950. godine. Govorio je o zaostajanju Vojvodine zbog opterećenja nametnutog poljoprivrednoj proizvodnji, a ne i o devastiranju industrijske proizvodnje u Vojvodini.

Beogradski region i gradovi u njegovom okruženju, sa kooperantskim kapacitetima, su pre i posle rata bile sedište dinamične proizvodnje aviona, motora, kamiona, proizvoda precizne mehanike, sredstava veze, i Beograd je bio centar razvoja tehnologija koje su u Jugoslaviji bile na najvišem nivou i imale perspektivu razvoja. Industrija Beograda devastirana je samo u nekoliko godina. Iz beogradskog industrijskog basena iseljeni su: proizvodnja aviona,proizvodnja kamiona, proizvodnja tenkova, proizvodnja avionskih motora, proizvodnja kamionskih motora, proizvodnja svećica za motore, proizvodnja sredstava veze, optička proizvodnja...

Nešto kasnije, devastirana je i trgovačka i bankarska tradicija i poslovi u Beogradu i bilo je jasno da je to bilo plansko satiranje najvećeg industrijskog kompleksa u Jugoslaviji. Ostavljene su proizvodnja odeće i obuće, prehrambena, hemijska i industrija poljoprivrednih mašina, kao industrije nižeg nivoa složenosti rada i nižeg ekonomskog potencijala. Tako je Srbija perfidno vezana za razvojno osujećene, drugorazredne sektore i nije slučajno da je u ekonomskom razvoju počela da zaostaje za Slovenijom i Hrvatskom. Slabi industrijski potencijal nove Srbije u Jugoslaviji značio je i dobijanje manje sredstava za dalji razvoj ali su izdvajanja Srbije u budžet Jugoslavije ostala veća nego što je bio povrat sredstava. Isto je bilo i sa izvozom gotovih proizvoda, industrijskih i poljoprivrednih.Podaci iz 1952. godine pokazuju da su izvoznici iz Srbije 7 milijardi 888 miliona dinara više nego što su primili, dok su izvoznici iz Hrvatske i Slovenije primili 3 milijarde 452 miliona i 4 milijarde 740 miliona dinara više nego što su uplatili.

Više podataka u sledećem nastavku.

Predhodni deo feljtona pročitajte OVDE.

Izvor: Pravda

Bonus video

Molimo Vas da donacijom podržite rad
portala "Pravda" kao i TV produkciju.

Donacije možete uplatiti putem sledećih linkova:

PAŽNJA:
Sistemom za komentarisanje upravlja kompanija Disqas. Stavovi izneseni u komentarima nisu stavovi portala Pravda.

Kolumne

Najnovije vesti - Ratni izveštaji

VREMENSKA prognoza

Najnovije vesti - PRAVDA