„Neka je večna slava i hvala herojima koji su svoje živote dali za slobodu otadžbine“, napisao je prof. dr Đuro Macut u spomen-knjizi.
Dan pobede obeležava se u znak sećanja na 9. maj 1945. godine, kada je nacistička Nemačka kapitulirala. Ali, koja Nemačka? Ona iz 1945. ili Austrougarsko carstvo iz 1918?
Jer, na Avali je spomenik Neznanom junaku, koji se borio u Prvom svetskom ratu. Ne u Drugom protiv fašizma.
Postavlja se pitanje šta je novopečeni premijer radio na Avali, a ne na mestu prikladnom za to na današnji dan – groblju oslobodiocima Beograda koji se nalazi preko puta Novog groblja?
Podsećamo, spomenik Neznanom junaku na Avali je monumentalni mauzolej na vrhu planine Avala na jugoistoku Beograda (opština Voždovac). Tvorac spomenika je hrvatski i jugoslovenski vajar Ivan Meštrović. Podignut je 1938. godine na mestu gde je 1934. godine eksplozivom porušen drevni grad-tvrđava Žrnov, po nalogu kralja Aleksandra Karađorđevića i teren je potpuno raščišćen za Meštrovićev mauzolej.
Žrnov ili Avalon (po planini Avala) je u svoje doba bio impresivan grad, star nekoliko hiljada godina, a veoma razvijen od 12. do 15. veka, nikada nije javnosti predočen motiv brutalnog miniranja tako vrednog arheološkog nalazišta. Sastojao se iz Malog grada sa kulama i Gornjeg grada sa ojačanim bedemima. Nekoliko dana su mineri po nalogu kralja vršili razaranje drevnog grada, sve dok „kamen na kamenu“ nije ostao. Ispod svih zidina su postavljani eksplozivi i sve je lično nadgledao i fotografisao kralj, tada vidno mršav, verovatno bolestan budući da su ga ađutanti pridržavali da bi mogao da stoji na nogama. Samo nekoliko meseci kasnije je ubijen u Marselju.
Meštrović je dobio ogroman prostor za Mauzolej koji je predstavljen kao „originalno remek delo“ iako je bila malo izmenjena kopija grobnice persijskog cara Kira u obliku piramide, u koju je uzidano čak 4.000 kubika obrađenog kamena.
Grob Neznanom junaku je dobio naziv po tome što je prilikom povlačenja 1915, jedan srpski vojnik poginuo na samom vrhu Avale. Nemci su ga sahranili i na krstači napisali „jedan neznani srpski vojnik“.
Grob je 1921. bio „na putu da nestane“, pa je predstavništvo Narodne skupštine u junu prihvatilo predlog da se podigne „skroman spomenik“ u spomen svih palih neznanih junaka za koju svrhu je zatim formiran i odbor na čelu sa dr Ivanom Ribarom (bio je tada predsedavajući u Narodnoj skupštini kod kralja Aleksandra, a posle je imao istu funkciju i kod Tita nakon Drugog svetskog rata).
Grob je iskopan 23. novembra 1921, kada se na osnovu pronađenih stvari utvrdilo da je to zaista bio srpski vojnik; stvari su odnesene u Beograd a kosti položene u sanduk i ponovo zakopane, u očekivanju gradnje projektovanog spomenika. Odbor je u januaru 1922. uputio proglas građanstvu Beograda da spomenik podigne prestonica, narednih meseci je organizovao predavanja, bioskopske predstave i druge aktivnosti za prikupljanje novca.
U blizini srednjovekovnog utvrđenog grada Žrnova na vrhu Avale stanovnici okolnih sela podigli su 1922. godine kameni spomenik na mestu groba nepoznatog palog ratnika iz Prvog svetskog rata, osvećen 1. juna te godine. Sokoli su sledećeg septembra priredili svečani pomen. Kasnije te godine je raspisan konkurs za nacrt spomenika, ali nijedan nije zadovoljavao kriterijume.U februaru 1925, delegacija Jerusalimske patrijaršije položila je na Avali lovorov venac sa Krstom Ordena Svetog groba, kasnije predat Vojnom muzeju.
Nakon nešto više od jedne decenije, po želji kralja Aleksandra Karađorđevića, a u skladu sa opštom akcijom podizanja spomenika Neznanom junaku u drugim zemljama saveznicama u tom ratu (od 1920. godine Francuskoj, Engleskoj, Italiji, Belgiji, Kanadi, SAD), na mestu razrušenog Žrnova izgrađen je mauzolej Neznanom junaku, najmonumentalniji javni spomenik na najvišoj koti Beograda. To je postalo simbolično mesto odavanja počasti svim palim ratnicima u ratovima 1912-1918. godine.
Na današnji dan kada se slavi pobeda nad fašizmom, premijer je trebalo da obiđe spomenik kulture Groblje oslobodilaca Beograda, posvećen je borcima koji su poginuli prilikom oslobođenja prestonice 1944. godine. U ovom memorijalnom kompleksu sahranjeno je više od 2.000 boraca, među kojima su 721 borac Crvene armije i 1391 borac JNA. Groblje oslobodilaca Beograda nalazi se na uglu Ruzveltove i Preradovićeve ulice, preko puta Novog groblja. Otvoreno je 20. oktobra 1954. godine povodom obeležavanja deset godina od oslobođenja Beograda 1944. godine.
Projekat ove memorijalne celine radio je arhitekta Branko Bon zajedno sa inženjerom Aleksandrom Krstićem, koji je radio projekat hortikulture. Jedno od glavnih obeležja u kompleksu je monumentalna ulazna kapija koja je delo vajara Radete Stankovića.
Nekoliko decenija nakon otvaranja memorijalne celine, ispred ulaza na groblje je 1988. godine otkriven spomenik partizanu, koji je takođe rad vajara Stankovića. Figura partizana ispred ulaza na Groblje oslobodilaca Beograda visoka je 2,8 metara i predstavlja obeležje mira.
U središtu kompleksa ističe se figura borca Crvene armije koja je delo vajara Antuna Augustinčića. Spomen-obeležje palim borcima čini park u kom se nalaze posmrtni ostaci sovjetskih i jugoslovenskih vojnika. Grobovi boraca JNA nalaze se u prvom delu parka, a u drugom delu su grobovi boraca Crvene armije.
Svakog 20. oktobra na Dan oslobođenja Beograda polažu se venci i odaje pošta oslobodiocima glavnog grada. Venci se polažu i 9. maja kada Beograd obeležava Dan pobede nad fašizmom. To je lekcija koju bi premijer Đuro Macut trebalo da nauči.
Izvor: Srbin info, Nova
