Pravda

Piše: Milan Jovanović NATO svoje akcije vidi kao odgovor na unilateralne akcije Rusije, dok sa druge strane, Rusija smatra da su njihove akcije iznuđene ponašanjem NATO. Jasno je da je ovde riječ o bezbjednosnoj dilemi u kojoj se akcije NATO shvataju kao prijetnja Rusiji pa izazivaju kontra mjere, a te kontra mjere se shvataju kao prijetnja NATO i tako u krug. Ali ko je za to kriv? Ko je započeo tu dilemu?

Nakon raspada Sovjetskog saveza NATO, odnosno Zapad, imali su priliku da zajedno sa Rusijom stvore novi i drugačiji svijet. Međutim, Zapad je jasno stavio do znanja da je on pobjednik, a Rusija gubitnik i da će on stvoriti svijet po sopstvenoj mjeri koji Rusija mora prihvatiti kao dat. Kako za Zapad Rusija  više nije bila velika sila oni su ignorisali njene interese i bezbjednosne potrebe. Shvatajući da novi svijet koji nastaje ignoriše njene interese, da se iza neoliberalnog koncepta novog svijeta kriju američki imperijalni interesi, Rusija je odlučila da tako kreiran svijet u prvi mah odbaci,  a kasnije mu se i suprotstavi. Da bi povratila ugled velike sile  Rusiji je bila potrebna politička i ekonomska konsolidacija, što je i doživjela u eri Vladimira Putina.  Nakon konsolidacija Rusija je pružila ruku Zapadu time što je odmah stala na stranu SAD nakon terorističkih napada 2001. Neshvatajući  da Rusija postepeno vraća  političku i ekonomsku snagu, Zapad je odbacio pruženu ruku, što je u Rusiji dovelo do shvatanja da ih Zapad ne vidi kao partnere i da moraju "ići sami". Tako je Rusija lansirala koncepte "suverene demokratije" i multipolarnog svijeta, čiji se osnovni cilj  suprotstavljanje američkoj dominaciji i kreiranje novog međunarodnog poretka zasnovanog na jednakosti i ravnopravnosti.

Nakon invazije na Irak 2004, Rusija je upozoravala da unilteralne akcije umjesto rješavanja izazivaju još veće probleme. Tako je Putin na međunarodnoj konferenciji o bezbjednosti u Minhenu 2007 godine rekao: „SAD su prekoračile granice u svakom pogledu. To je vidljivo u ekonomskim, političkim, kulturnim i obrazovnim politikama koje nameću drugim narodima. Unilateralne i često nezakonite akcije nisu rješile ni jedan problem. Štaviše, one su izazvale nove ljudske tragedije i stvorile nove centre tenzije.“ Rusija je isticala da je međunarodne probleme potrebno rješavati zajedničkim dogovorom na bazi ravnopravnosti svih učesnika. Na takvu ponudu Zapad, odnosno NATO,  reagovao je širenjem bezbjednosnih kapaciteta u istočnoj Evropi i pokušajem širenja takvih kapaciteta u oblasti  Crnog i Kaspijskog mora, te u Centralnoj Aziji.

Poznato je rusko protivljenje nezavisnosti Kosova, te insistiranje da se taj problem riješi na bazi međunarodnog prava i bez nametanja rješenja, te rusko upozorenje da će unilateralno rješenje predstavljati međunarodni presedan. Smatrajući da je rusko protivljenje samo retoričke prirode, Zapad je ponovo ignorisao stavove Rusije. Međutim, tu Rusija nije stala, pa je u junu mjesecu 2008 godine u Berlinu tadašnji predsjednik Rusije Medvedev, predložio je ono što je kasnije nazvano "Berlinska doktrina". Cilj doktrine bio je izgradnja panevropske bezbjednosne arhitekture zasnovane na par principa. Prvo, da se čuje glas svake evroatlantske države . Drugo, sve relevantne međunarodne organizacije treba da budu uključene. Treće, sporazum treba da bude zasnovan  na novim pravilima obavezujućim za sve. Dalja razrada doktrine dovela je do ruskog prijedloga novog sporazuma o evropskoj bezbjednosti. Nacrt novog sporazuma predviđao je prvo, strane će međusobno sarađuju na osnovu principa nedjeljive, jednake i nesmanjene bezbjednosti. Drugo, strane neće preduzimati, učestvovati u ili podržavati bilo kakve radnje ili aktivnosti koje značajno utiču na bezbjednost bilo koje druge strane Ugovora. Treće, potpisnice Ugovora koje su članovi vojne alijanse, koalicija ili organizacija će težiti da osiguraju da takvi savezi, koalicije ili organizacije poštuju principe sadržane u Povelji Ujedinjenih nacija, Deklaraciji o principima međunarodnog prava koji se tiču prijateljskih odnosa i saradnje među državama u skladu sa Poveljom Ujedinjenih nacija, Helsinškog završnog akta, Povelje za evropsku bezbjednost i drugih dokumenata usvojenih od strane organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju u Evropi. Četvrto, strane u Ugovora neće dozvoliti upotrebu svoje teritorije i neće koristiti teritoriju bilo koje druge strane sa ciljem pripreme ili obavljanja oružanog napada protiv bilo koje druge strane ili strana ugovora ili bilo koje druge radnje koje značajno utiču na bezbjednost  bilo koje druge strane Ugovora. Konačno,  ugovor će biti otvoren za potpisivanje svim državama u evroatlantskog i evroazijskog prostora od Vankuvera do Vladivostoka, kao i za sledeće međunarodne organizacija: Evropsku uniju, Organizaciju za evropsku bezbjednost i saradnju u Evropi, Organizaciju za kolektivnu bezbjednost i saradnju, NATO i Zajednicu nezavisnih država.

Ovakvu ponudu Rusije, Zapad je odbio uz obrazloženje da je NATO, i saradnja NATO-Rusija dovoljna za bezbjednost Evrope. Naravno, Zapad je uočio da ovakvim sporazumom NATO gubi dominantnu poziciju u bezbjednosnoj arhitekturi Evrope, te da se ovim sporazumom u pitanja evropske bezbjednosti, preko ODKB-a, uvlači Kina.

Međutim, u avgustu 2008 usledio je šok. Rusija je intervenisala u Gruziji, zemlji u kojoj je NATO počeo sa širenjem svojih bezbjednosnih aranžmana, i primjenjujući kosovski scenario stvorila dvije nove države. Reakcija NATO na odlučnost Rusije da se konkretnom akcijom suprotstavi američkoj dominaciji i širenju NATO, bila je izgradnja raketnog štita u Evropi i dalje širenje ka istoku. Raketni štit kako su iz NATO govorili nije uperen protiv Rusije, već Irana i S. Koreje, ali su odbili ponudu Rusije da zajednički naprave takav štiti na Kavkazu.  Nakon toga usledilo je resetovanje odnosa između SAD i Rusije koje je neuspješno završeno sukobom oko Ukrajine i Sirije.

Zapad i NATO imali su priliku da nakon Hladnog rata zajedno sa Rusijom, uvažavajući njene interese, stvore drugačiji svijet. Umjesto toga, oni su odlučili da u potpunosti iskoriste  status pobjednika nudeći Rusiji da bude dio njihovog novog svjetskog poretka u kojem  bi bila samo trećerazredna država. Sve kasnije ponude Rusije za konstruktivnu i ravnopravnu saradnju u obostranom interesu, Zapad i NATO su odbili, sledeći sopstvene geopolitičke interese. Šireći bezbjednosne kapacitete prema granicama Rusije, preduzimajući unilateralne akcije, jasno je da je NATO započeo sadašnju NATO-Rusija bezbjednosnu dilemu. Izvor: nedeljnik.rs